Wychowanie bez kar i nagród to codzienność w niektórych placówkach, w innych to zagadnienie traktowane niczym herezja. Czym jest wychowanie poprzez wzmacnianie wewnętrznej motywacji i od czego zacząć?

 

wychowanie bez kar i nagród
Photo by Anna Kolosyuk on Unsplash

 

Edukacja zbiorowa wydaje się niemożliwa bez dyscypliny, porządku, rygoru. Jak zorganizować naukę, zabawę i odpoczynek grupie dzieci, nie używając kar i nagród? Czy często używane słowo „konsekwencje” to coś innego niż kara? Jak skłonić dzieci do współpracy bez użycia zachęty lub groźby? Odpowiedź brzmi: rozwijając u dziecka motywację wewnętrzną.

 

Zewnątrzsterowność kontra wewnątrzsterowność

Nie trudno się domyślić, dlaczego kary i nagrody są wciąż tak popularne. Nic nie jest się w stanie równać z ich skutecznością w danej chwili. Konsekwencje takiego wychowania są odwleczone w czasie, w związku z czym ignorowane i niezauważane. Dziecko, które uzależnia swoje zachowanie od kar i nagród stosowanych przez osobę silniejszą (fizycznie lub psychicznie), będzie nastawione na spełnianie oczekiwań innych, a decyzję o działaniu będzie podejmować w zależności od atrakcyjności nagrody lub srogości kary. To, co niebezpieczne, to fakt, że dziecko zewnątrzsterowne nie podejmuje decyzji zgodnej z własnymi potrzebami, uczy się, że jego wartość jest uzależniona od oceny innych. Długotrwałe poczucie braku akceptacji może prowadzić do depresji, agresji, zaburzeń zachowania. Dziecko ciągle karane, które słyszy, że jest złe i niegrzeczne, zapewne takie właśnie się stanie.

 

Rzecz o współpracy i relacji

Zdecydowana większość z nas była wychowana w modelu kar i nagród. Nic zatem dziwnego, że tak łatwo sięgnąć po ten wzorzec. Jak zatem przerwać ten impas? Niezbędny jest do tego wysiłek.

  1. Zamiast kar i nagród należy postawić na budowanie relacji i zachęcać dziecko do współpracy (do czego dzieci są nad wyraz skłonne). Im relacja mocniejsza, tym łatwiej o współpracę.
  2. Dziecko musi czuć się w pełni akceptowane. W przypadku niepożądanego zachowania staramy się dowiedzieć, co jest przyczyną zachowania, próbujemy zrozumieć niezaspokojoną potrzebę, która dane zachowanie wywołała. Nazywamy emocje, które dziecku towarzyszą. Jeśli poczuje się zrozumiane, a emocje opadną czas na rozmowę o wydarzeniu i wyjaśnienie, dlaczego nie jest on akceptowalne. To zachowanie jest niewłaściwe, a nie dziecko złe lub niegrzeczne.
  3. Dziecko to też człowiek. Ma prawo do własnego zdania, może coś lubić a czegoś nie, może nie być gotowe na drzemkę lub nie być głodne. Przyjęcie tego do wiadomości pozwoli uniknąć frustracji i ułatwi dorosłemu nastawienie na współpracę i okazanie szacunku.
  4. Jedynie w jednym przypadku nie ma czasu na rozmowę — kiedy zagrożone jest bezpieczeństwo dziecka. Warto jednak przygotować tak przestrzeń, w której przebywają dzieci, aby takich sytuacji było jak najmniej i aby samo otoczenie nie stawało się przyczynkiem konfliktów.
Photo by Mike Fox on Unsplash

Na co zwrócić uwagę w Przedszkolach?

Zmiana podejścia do wychowania dzieci w placówkach przyczyni się do zmniejszenia agresji i zmniejszy ilość konfliktów. Dzieci będą umiały radzić sobie z własnymi emocjami i zrozumieją, co przeżywa ich kolega lub koleżanka. Aby nawiązać więź i pozwolić dzieciom samo decydować, warto:

  • zlikwidować karne jeżyki i krzesełka i nie uzależniać przyjemnych rzeczy od danego zachowania zamiast jak posprzątacie to pójdziecie na podwórko, można powiedzieć posprzątajmy wspólnie, dzięki temu szybciej nam pójdzie i będziemy mieli więcej czasu na zabawę),
  • nie zmuszać dzieci do drzemki, jeśli nie są zmęczone. Warto zorganizować przestrzeń wyciszenia, w której nieśpiące dzieci będą mogły odpocząć w inny sposób,
  • nie zawstydzać dziecka poprzez zmuszanie do publicznych wystąpień, jeśli nie ma na to ochoty,
  • dostosować czas siedzenia przy wspólnym stole do wieku dziecka i jego temperamentu. Nie każdy jest w stanie wysiedzieć pół godziny, do momentu, aż wszyscy zjedzą.
  • dać dziecku wybór w kwestii jedzenia. Zmuszanie dziecka do zjedzenia posiłku to przemoc, która może mieć bardzo negatywne konsekwencje. Zachęcajmy dziecko do próbowania, eksperymentowania, ale szanujmy jego zdanie i gusty.

 

Pamiętajmy, że dzieci wewnątrzsterowne, to później dorośli nastawieni na relacje, odnajdujący się w społeczeństwie obywatelskim, umiejący się oprzeć zdaniu większości, trudno manipulowalni, samo stanowiący o sobie i nieuzależniający samooceny od zdania innych. Warto włożyć wysiłek, aby to oni tworzyli społeczeństwo przyszłości.

 

Rodzice, opiekunowie i wychowawcy poszerzą wiedzę, zgłębiając zagadnienie Rodzicielstwa Bliskości oraz Porozumienia bez Przemocy (NVC).

edufox oprogramowanie dla przedszkola