Często rozmawiamy o wychowaniu, skupiając się na rozwoju kreatywności, zdrowym żywieniu, nauce języków obcych, nabywaniu nowych umiejętności, czy spędzaniu wolnego czasu. W centrum jest tylko dziecko, ewentualnie dziecko w relacji z rodzicem, wychowawcą lub rówieśnikiem. W kontekście przedszkolaków rzadko poruszamy tematy takie jak wychowanie patriotyczne, rola dziecka w społeczeństwie czy kształtowanie postawy obywatelskiej.
Czy dziecko jest pełnoprawnym obywatelem, jeśli nie ma wielu praw przypisanych dorosłym, w tym praw wyborczych? To pytanie zaczęto sobie zadawać w latach 90 XX wieku i tym samym rozpoczęto dyskurs na temat partycypacji dzieci w społeczeństwie. Zaczęto mówić o roli dzieci i zachęcano je do kreowania własnego życia oraz wypowiadania się w tematach, które ich dotyczą. Podejście do nieletnich zmieniło z przedmiotowego na podmiotowe, co z pewnością do dziś jest wyzwaniem dla ideologii konserwatywnych. Taka rewolucja w myśleniu doczekała się również wsparcia legislacyjnego, które zapoczątkowała Konwencja o prawach dziecka z 1989 r. Po niej pojawiło się wiele dokumentów prawnych, które sankcjonowały podmiotową rolę dzieci w społeczeństwie, w tym dokument wydany przez Komitet Praw Dziecka ONZ w 2009 r. komentarz Ogólny nr 12 zatytułowany The right of the child to be heard /CRC/C/GC/12. Podkreśla on, że poglądy wyrażane przez dzieci mogą znacząco wzbogacić perspektywy i doświadczenia dorosłych i powinny być brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji, przy budowaniu polityki oraz przy przygotowywaniu ustaw lub sposobów działania, jak też przy ewaluacji działań. Dzieci zatem zyskały prawo głosu, tak w ujęciu indywidualnym, jak i jako grupa społeczna.
Wydaje się, że prawo dzieci do głosu i samostanowienia zostało zabezpieczone, pozostaje tylko praca nad społeczeństwem, aby to prawo uznało i zechciało usłyszeć głos dzieci. Same one jednak muszą mieć poczucie, że mają prawo do bycia wysłuchanym i branym pod uwagę. Zmiana postawy z biernej społecznie na czynną, z pewnością przyczyni się do kształtowania społeczeństwa obywatelskiego i będzie stanowić dobrą prognozę na przyszłość. Czym zatem jest wychowanie patriotyczne? Jak rozmawiać z dziećmi o patriotyzmie, prawach obywateli i zaangażowaniu społecznym?
Po pierwsze: Rodzina
Prawo do bycia wysłuchanym i branym pod uwagę musi zacząć być realizowane przede wszystkim w rodzinie. Ta tzw. podstawowa komórka społeczna, jest źródłem wiedzy o funkcjonowaniu społeczeństwa i podstawą, do której dzieci zawsze będą się odnosić. Dziecko, które czuje, że ma wpływ na funkcjonowanie swojej rodziny, a jego zdanie jest brane pod uwagę, będzie z większą pewnością czynnie uczestniczyć w życiu społecznym.
Po drugie: Przedszkole/Szkoła
Instytucje, w których dzieci spędzają tak dużo czasu, powinny tworzyć przestrzeń do dyskusji i wymiany poglądów, aby uczniowie mieli szansę się realizować i ćwiczyć umiejętność życia w społeczeństwie. Jeśli wszyscy będziemy pamiętać, że to nie dzieci są dla nauczycieli, ale nauczyciele dla dzieci, mamy szansę wzmacniać w młodych obywatelach chęć do podejmowania dyskusji, a także wspierać odwagę w posiadaniu odmiennego zdania niż większość.
Po trzecie: Wiedza
Aby wyposażyć dzieci w umiejętności, niezbędne do życia w społeczeństwie warto zadbać o to, aby wiedziały, czym jest demokracja i jakie są jej filary; jakie istnieją inne ustroje państw i jakie niosą za sobą zagrożenia; dlaczego warto głosować i brać czynny udział w życiu społecznym; jakie obywatele mają narzędzia, aby wpływać na losy własnego państwa; do czego prowadzi nacjonalizm i dyskryminacja mniejszości; dlaczego każdemu należy się szacunek i takie same prawa niezależnie od poglądów, pochodzenia oraz orientacji seksualnej; co to znaczy być patriotą; jakie postawy czynią nas patriotą i czym w ogóle patriotyzm jest.
Od czego zacząć?
Wspieranie dziecka w zdobywaniu kompetencji obywatelskich należy zacząć od nauki szacunku do drugiego człowieka (oraz każdej żyjącej istoty, z którą dzielimy planetę). Nic tak dobrze nie działa, jak dawanie dziecku dobrego przykładu, także warto nie tylko moralizować, ale chodzić na wybory, szanować otoczenie wokół siebie, nie jeździć komunikacją miejską „na gapę”, wspierać stowarzyszenia non-profit itp. Warto przekazać dzieciom, że patriotyzm jest postawą obywatelską, którą kierujemy się na co dzień i próżno jej szukać na marszach narodowców, stadionach oraz w ideologii nacjonalistycznej. Nieodzowne będą również książki, które pomogą nam zacząć rozmowę na ten temat i wyposażą dziecko w niezbędną wiedzę.
Kto ty jesteś Joanny Olech, wyd. Wytwórnia oraz dla starszaków WłączDEMOkracę Roberta Biedronia, wyd. Znak.
